ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ'ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΚΘΕΣΗ – ΕΚΦΡΑΣΗ Γ ΄ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

Να εντοπίσετε τον τρόπο ή τους τρόπους ανάπτυξης των παραγράφων που ακολουθούν:

                      [ΣΕ ΟΣΕΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΟ R, ΑΥΤΕΣ ΠΡΟΣΦΕΡΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΓΙΑ ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ]             

1§ Κοινωνία δεν είναι μόνο το απρόσωπο σύνολο ανθρώπων που έχουν κοινά πολιτιστικά γνωρίσματα, συνδέονται με κοινές παραδόσεις και αξίες και επιδιώκουν κοινούς στόχους· κοινωνία είναι και οι θεσμοί, οι κανόνες, οι αρχές και οι ιδέες που ρυθμίζουν τη ζωή των ανθρώπων που την αποτελούν. Τα ιδεολογικά και οργανωτικά αυτά σχήματα είναι προϊόντα της μακράς συμβίωσης των ανθρώπων. Χωρίς αυτά δε θα υπήρχε κοινωνική οργάνωση και συνοχή και επομένως ούτε και κοινωνική ζωή.

2§ Το τεχνητό περιβάλλον και ο πολιτισμός που δημιούργησε ο άνθρωπος δεν αναιρούν το γεγονός ότι είναι μέρος του φυσικού κόσμου. Η φύση εξακολουθεί να έχει ζωτική σημασία γι΄ αυτόν.

3§ Τα τεχνολογικά επιτεύγματα που παραδοσιακά επινοούσε και κατασκεύαζε ο άνθρωπος υποκαθιστούσαν τις μυϊκές του δυνάμεις, τις πολλαπλασίαζαν και τον βοηθούσαν στις χειρωνακτικές, κυρίως, εργασίες του. Τα σύγχρονα, όμως, επιτεύγματα της υψηλής τεχνολογίας υποκαθιστούν πνευματικές λειτουργίες του και τον βοηθούν και στις πνευματικές δραστηριότητες και εργασίες του. Πρόκειται για τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τα έξυπνα μηχανήματα.

4§ Η αυτογνωσία και η αυτοκριτική είναι έννοιες αλληλένδετες, συνυφασμένες με την αξιολόγηση, τη βελτίωση του χαρακτήρα μας και τον έλεγχο της δραστηριότητάς μας. Γι΄ αυτό έχουν ταυτόχρονα ηθική, ψυχική, αλλά και πρακτική αξία.

5§ Η κρίση είναι πνευματική λειτουργία που προσιδιάζει στον άνθρωπο. Το προνόμιο αυτό του ανθρώπου οφείλεται στην ικανότητά του να λογίζεται, να συσχετίζει δηλαδή την αιτία με το αποτέλεσμα, το ερέθισμα με την αντίδραση, να ελέγχει την ταυτότητα των πραγμάτων, να συγκρίνει και να βρίσκει ομοιότητες και διαφορές μεταξύ παρόμοιων ή διαφορετικών αντικειμένων, γεγονότων, εννοιών. Έκφραση αυτής της διανοητικής ικανότητας του ανθρώπου είναι η κριτική. 

6§ Ζούμε σε μια περιοχή όπου τα σημάδια αναζωπύρωσης του εθνικισμού είναι έκδηλα. Γεγονότα όπως αυτά που διαδραματίστηκαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και στον ευρύτερο βαλκανικό χώρο είναι εύγλωττα παραδείγματα εθνικιστικής έξαρσης.

7§ Παρά την ανάπτυξη της επιστήμης, παρά τη διάδοση της γνώσης και την ορθολογική οργάνωση της σύγχρονης ζωής, παρά την επικοινωνία των λαών, παρά τη διακήρυξη και τους αγώνες για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αναβιώνουν φαινόμενα ρατσισμού που αμαυρώνουν τον πολιτισμό μας και τον γυρίζουν πολλά χρόνια πίσω.

8§ Διάλογος είναι η «διά – λόγου» ανταλλαγή απόψεων, ιδεών και συναισθημάτων που αποσκοπεί στην ενημέρωση, στην εξέταση ενός θέματος, στη λήψη ορθών αποφάσεων, στην πειθώ ή απλώς στην εξωτερίκευση της ψυχικής μας διάθεσης και των σκέψεών μας.

9§ Όπως οι έφηβοι νιώθουν την ανάγκη να αναζητούν πρότυπα και να ταυτίζονται με αυτά, έτσι νιώθουν και την ανάγκη να εντάσσονται σε ομάδες και μερικές φορές να προσηλώνονται με φανατισμό σε αυτές.

10§ Όπως είναι αναγκαία η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών του ανθρώπου, έτσι είναι αναγκαία και η ικανοποίηση των πνευματικών και ψυχικών του αναγκών. (Ουκ επ΄ άρτω μόνω ζήσεται άνθρωπος [ο άνθρωπος έχει ανάγκη και από πνευματική τροφή]). Τις ανάγκες αυτές ικανοποιεί η ψυχαγωγία.

11§ Τα επιτεύγματα της σύγχρονης ιατρικής είναι εκπληκτικά τόσο στην πρόληψη, όσο και στη διάγνωση και στη θεραπεία νοσημάτων τα οποία στο παρελθόν είχαν εξελιχθεί σε μεγάλες επιδημίες και θέριζαν τους ανθρώπους. Χάρη στα επιτεύγματα αυτά ο άνθρωπος μακροημερεύει. Εντούτοις, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι το σώμα μας είναι ευπαθές και ότι μπορεί με μια αλόγιστη συμπεριφορά μας να εκθέσουμε σε σοβαρούς κινδύνους την υγεία μας, σωματική και ψυχική.

12§ Η ενδυμασία είναι ένα από τα σπουδαιότερα συστατικά της καθημερινής ζωής και ταυτόχρονα σημαντικό πολιτιστικό στοιχείο, καθώς οι διάφορες εποχές κρίνονται και από την ενδυμασία των ανθρώπων, αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος οποιασδήποτε εποχής χαρακτηρίζεται από την ενδυμασία του.

13§ Η ανεργία, δηλαδή η μη εξεύρεση ή η απώλεια εργασίας, είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα της εποχής μας, καθώς οδηγεί σε απόγνωση και εξαθλίωση ανθρώπους, κυρίως νέους, και προκαλεί αντικοινωνικά φαινόμενα.

14§ Για τη Δημοκρατία έγιναν κινήματα, εξεγέρσεις, επαναστάσεις, εμφύλιοι πόλεμοι· διώχθηκαν, βασανίστηκαν άνθρωποι και τιμήθηκαν τυραννοκτόνοι. Αποτέλεσε όχι μόνο το σκοπό κοινωνικών και απελευθερωτικών αγώνων, αλλά και το περιεχόμενο θεωρητικών αναζητήσεων και ιδεολογιών.

15§ Η βία αποτελεί την πιο προχωρημένη και ακρότατη εκδήλωση της επιθετικότητας του ανθρώπου, ο οποίος χρησιμοποιεί αυταρχικές μεθόδους και βάναυσα μέσα, για να καταναγκάσει τους άλλους και να επιβάλει τη θέλησή του σ΄ αυτούς.

16§  Η παράδοση δε σημαίνει απαραίτητα οπισθοδρόμηση. Είναι μια λέξη δυναμική και όχι στατική. Με την παράδοση δεν εννοούμε μόνο τη συντήρηση, το παλιό, αλλά και τη μεταβίβαση των πολιτιστικών αγαθών από την προηγούμενη γενιά στην επόμενη, δηλαδή κληρονομιά. Γι’ αυτό ο όρος παράδοση σημαίνει ταυτόχρονα δύο πράγματα: ό,τι κρατούμε κι ό,τι προσθέτουμε. Κρατούμε πάντα αυτά που έχουμε κληρονομήσει από τους προηγούμενους και προσθέτουμε αυτά που δημιουργούμε. Άρα η παράδοση είναι σφάλμα να ταυτίζεται με την οπισθοδρόμηση και τη στατικότητα, αντίθετα θέτει τις βάσεις της πολιτιστικής κληρονομιάς. R

17§ Η απογοήτευση οδηγεί τους νέους στα ναρκωτικά. Είναι φανερό ότι υπάρχει διάψευση των προσδοκιών τους σ’ αυτόν τον κόσμο. Απουσιάζει το όραμα, ο στόχος που θα έδινε νόημα και σκοπό στη ζωή τους. Λείπει η πίστη σε αξίες που θα κρατούσαν σταθερές αρχές και επιδιώξεις. Και έτσι μόνοι σ’ έναν κόσμο σκληρό, στρέφονται στα ναρκωτικά, προσπαθώντας να κατακτήσουν τον παράδεισο, την καλύτερη ζωή που τους στέρησε η κοινωνία. R

18§ Το φαινόμενο της εξειδίκευσης στη σημερινή εποχή οδηγεί τον άνθρωπο στην πνευματική μονομέρεια. Ο επιστήμονας που αποκτά γνώσεις μόνο για έναν τομέα του ανθρώπινου επιστητού, γίνεται τέλειος πάνω σ’ αυτόν. Όμως χάνει την ολότητα, δεν έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει και άλλες γνώσεις που θα τον καθιστούσαν άνθρωπο με ευρύτητα πνεύματος. Σιγά σιγά διαπιστώνει ότι γνωρίζει μόνο τον τομέα της επαγγελματικής του απασχόλησης. Γίνεται ένας πνευματικά μονόπλευρος, μονοδιάστατος άνθρωπος. R

19§  Για να αντιμετωπιστεί η οικολογική καταστροφή απαιτούνται διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης και αλλαγή στο καταναλωτικό πρότυπο ζωής. Αν ο άνθρωπος δε συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο που διατρέχει η φύση κι αν δε βοηθήσει στην ανακούφιση του βεβαρημένου φυσικού περιβάλλοντος, δεν είναι δυνατό να σωθεί όχι μόνο η φύση, αλλά και ο ίδιος. Επίσης, επιβάλλεται να σταματήσει και ο άνθρωπος να υιοθετεί χωρίς μέτρο καταναλωτικά πρότυπα, γιατί διαφορετικά αντί να περιοριστεί το πρόβλημα, θα διογκώνεται καθημερινά. Επομένως, η διαμόρφωση οικολογικής συνείδησης και η ανατροπή του καταναλωτικού χαρακτήρα της εποχής είναι οι λύσεις για την προστασία του φυσικού τοπίου. R

20§  Λειτουργικότητα του λεξιλογίου σημαίνει οικονομία και επάρκεια. Γλώσσα με λέξεις άχρηστες στη συγκεκριμένη γλωσσική κοινότητα θα ήταν αντιοικονομική, αλλά και γλώσσα χωρίς τις απαραίτητες λέξεις δε θα επαρκούσε για τις πραγματικές ανάγκες. Οι ανάγκες μπορεί ν’ αναφέρονται τόσο στο εξωτερικό περιβάλλον, όσο και στις παραδόσεις της συγκεκριμένης κοινωνίας. Προτού οι αρχαίοι Έλληνες κατέβουν στο Αιγαίο, δεν είχαν λέξεις για τη θάλασσα, τα ψάρια, τα φυτά της Μεσογείου, τις ανέσεις του πολιτισμού. Όταν εγκαταστάθηκαν, δανείστηκαν τις περισσότερες απ’ αυτές από τους παλιότερους κατοίκους, γιατί τώρα χρειάζονταν να εκφράσουν τις σχετικές έννοιες. R

21§  Η οικογένεια είναι η θεμελιώδης κοινωνική ομάδα, αναπόσπαστα δεμένη με τον κοινωνικό βίο των ανθρώπων. Αποτελείται από δύο ετερόφυλα άτομα – μη συγγενείς εξ’ αίματος – τα οποία έχουν ενωθεί με τα δεσμά του γάμου και έχουν συναποδεχθεί ότι θ’ αντιμετωπίσουν από κοινού τα προβλήματα. Αντικειμενικός σκοπός της οικογένειας είναι η τεκνοποίηση και η διαπαιδαγώγηση των νέων ανθρώπων. Από αυτήν τη λειτουργία η οικογένεια καθίσταται καίριος θεσμός, αφού μέσω αυτής διαιωνίζεται η κοινωνία βιολογικά, ηθικά και πολιτιστικά. Επομένως, είναι ένας θεσμός κύτταρο και θεμέλιο της κοινωνίας. R

22§ Ένα χάσμα χωρίζει το Σωκράτη από τους σοφιστάς. Ο Σωκράτης ζήτησε τη μία και καθολική έννοια, τη μία και καθολική αλήθεια, ενώ οι σοφιστές υποστήριζαν τις πολλές γνώμες για το ίδιο πράγμα. Επίσης και στον τρόπο της ζωής υπάρχει ριζική αντίθεση μεταξύ σοφιστών και Σωκράτους. Οι σοφισταί ήταν έμποροι γνώσεων, ενώ ο Σωκράτης υπήρξε ένας άμισθος δάσκαλος και ερευνητής της αλήθειας. Το μόνο κοινό μεταξύ των σοφιστών και του Σωκράτους ήταν ότι κι αυτός κι εκείνοι διαπίστωσαν ότι η παραδεδομένη μόρφωση και παιδεία δεν ήταν αρκετή για την εποχή τους. R

23§ Γλώσσα είναι κώδικας σημείων ορισμένης μορφής (γλωσσικής), με τα οποία επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας.

24§ Αν επιχειρήσουμε να ταξινομήσουμε σχηματικά τα παιδαγωγικά ιδεώδη που διαμορφώθηκαν στην ευρωπαϊκή ιστορία, μπορούμε να τα διαφοροποιήσουμε σε τέσσερις κατηγορίες: α) το ατομικό ή το ατομικιστικό ιδεώδες της αγωγής β) το κοινωνικό ή κοινωνιοκρατικό ιδεώδες γ) το ανθρωπιστικό ιδεώδες και δ) το θρησκευτικό ή μεταφυσικό ιδεώδες της αγωγής.

25§ Πρόταση λέγεται το συντομότερο τμήμα του λόγου που εκφράζει μια σκέψη, μια επιθυμία ή ένα συναίσθημα. Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενό τους είναι: α) προτάσεις κρίσεως με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη, ή δίνεται μια πληροφορία β) προτάσεις επιθυμίας με τις οποίες εκφράζει μια επιθυμία, προσταγή, ευχή γ) προτάσεις επιφωνηματικές με τις οποίες εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα και δ) προτάσεις ερωτηματικές με τις οποίες διατυπώνεται μια ερώτηση. R

26§ Οι παράλογες είναι δημοτικά τραγούδια πολύστιχα και αφηγηματικά. Μοιάζουν δηλαδή με μικρά έπη, όπως και τα ακριτικά, με τη διαφορά όμως ότι δεν εξυμνούν ηρωικά κατορθώματα, αλλά αφηγούνται τις δραματικές κυρίως περιπέτειες της ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών.

27§ Το εμπόδιο στη γραπτή επικοινωνία μπορεί να υπερνικηθεί με το καλό γράψιμο και το σωστό διάβασμα. Μπορεί ο συγγραφέας να μας προσφέρει ένα καλοδομημένο και σαφές κείμενο, για να επικοινωνήσει άμεσα μαζί μας, αλλά μόνη της η προσπάθεια αυτή δεν αρκεί, πρέπει κι εμείς να κάνουμε το άλλο μισό του δρόμου. Ως αναγνώστες πρέπει να σκάβουμε τη σήραγγα της επικοινωνίας από τη δική μας πλευρά. R

28§ Θα ήταν επικίνδυνο σφάλμα να στηριχτούμε σήμερα πάνω στην άποψη ότι ο πυρηνικός πόλεμος μπορεί να αποφευχθεί η να προληφθεί με το πυρηνικό αδιέξοδο ή με την ισορροπία του τρόμου. Πρώτο, γιατί η τεχνολογία μπορεί να καταστρέψει αυτήν την ισορροπία. Έπειτα, η ισορροπία αυτή γίνεται όλο και

πιο ασταθής. Τέλος, η κάθε χώρα επιχειρεί να κερδίσει τους συσχετισμούς δυνάμεων και να ξεχωρίσει, έναντι των άλλων χωρών.

29§ Η Ελληνική Σημαία κυμάτισε περήφανα σε όλη τη χώρα. Μα, πάνω απ’ όλα κατέκλυσε τα μυαλά και τις καρδιές μας. Αισθάνθηκα ικανοποίηση, ευχαρίστηση και πληρότητα. Και σίγουρα δεν ήμουν ο μόνος. Κάθε Έλληνας είχε ανάγκη να υψώσει τη Γαλανόλευκη, να κρατήσει φιλικά το διπλανό του, να φωνάξει δυνατά, να πανηγυρίσει τη μεγάλη νίκη. Να διαλαλήσει τη λέξη ΕΛΛΑΣ στα πέρατα του κόσμου. Και όλα αυτά, η χαρμόσυνη ατμόσφαιρα, το παραλήρημα ικανοποίησης, οι ξέφρενοι πανηγυρισμοί και τελικά η εθνική ομοψυχία, ήταν αποκυήματα της «στρογγυλής θεάς». R

30§ Εμείς οι Έλληνες, κάθε φορά που ξεχυνόμαστε στους δρόμους, με τη Σημαία μας ανά χείρας, πρέπει να θυμόμαστε ότι η φλόγα του Έθνους μας είναι αθάνατη και ότι κρατάμε ευτυχώς αλώβητο, ένα όπλο που θα μας κάνει να επιβιώσουμε δημιουργικά και στο μέλλον. Μέσα σε συνθήκες αλλοτρίωσης, αμφισβήτησης θεσμών, τρομοκρατίας, ανηθικότητας, κλονισμένης ηθικής και ραγδαία αναπτυσσόμενης παγκοσμιοποίησης, εμείς οι Έλληνες αντιστεκόμαστε. Και το όπλο μας είναι ο πατριωτισμός μας, η συνείδηση δηλαδή της εθνικής μας ταυτότητας. Έχουμε κι άλλα όπλα εθνικής συνοχής, την οποία πρέπει με κάθε τρόπο και θυσία να διαφυλάξουμε. Κάθε φορά που φωνάζουμε: «Ζήτω η Ελλάς», κάθε φορά που μιλάμε και κάθε φορά που προσευχόμαστε, γινόμαστε περισσότερο Έλληνες και θωρακίζουμε το «είναι» μας απέναντι στις «θύελλες» των καιρών.

Σημείωση:

Από τις 30 παραγράφους που δίνονται παραπάνω προς διερεύνηση του τρόπου ή των τρόπων ανάπτυξής των, επιλέχθηκαν 10 για δομική ανάλυση. Φυσικά, κάθε παράγραφος μπορεί να υποβληθεί σε μια διαδικασία ανίχνευσης της δομής της. Η επιλογή έγινε με κριτήριο τη διευκόλυνση του μαθητή σε σχέση με το ζητούμενο.

ΕΚΘΕΣΗ – ΕΚΦΡΑΣΗ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΕΙΔΙΚΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ:

ΔΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥΣ ΚΑΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

ΕΥΡΕΣΗ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΩΝ

ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΣΥΝΤΑΞΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ (ΠΥΚΝΩΣΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ)

Διαβάστε προσεκτικά το παρακάτω κείμενο και ασχοληθείτε με τις παρατηρήσεις που ακολουθούν:

ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

1§ Είναι τάχα δυνατόν να κινδυνεύει η παιδεία, επομένως και ο πνευματικός μας πολιτισμός, από την εκπληχτική ανάπτυξη που παρουσιάζουν σήμερα ο τύπος, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση; Μήπως ήταν υπερβολή να τεθεί εφέτος με κάποιαν ανησυχία το ερώτημα τούτο στις «Διεθνείς Συναντήσεις» της Γενεύης;

2§ Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι, παρά την αισιοδοξία εκείνων που υποστήριξαν με θέρμη το αντίθετο, ο κίνδυνος αυτός πραγματικά υπάρχει. Κατά τις συζητήσεις της Γενεύης δύο ειδικοί, οι καθηγητές Edmond Rochedieu και  Rene Schaerer, πρόβαλαν μερικές παρατηρήσεις που δυστυχώς πολύ λίγο προσέχτηκαν από τους άλλους συνέδρους. Η «εικόνα» που με τα σύγχρονα τεχνικά μέσα προσφέρεται έντονα και αλλεπάλληλα στην κατ’ αίσθηση αντίληψη, είπε ο κ. Rochedieu, αγγίζει άμεσα τη συγκινησιακή σφαίρα της ψυχής και το βάθος της προσωπικότητας, παραμερίζοντας την κρίση και τη συνειδητή βούληση. Έτσι αποκτά μυστηριώδη δύναμη απάνω στο θυμικό του ανθρώπου και μπορεί να έχει βαθιάν επίδραση στον ψυχικό του κόσμο. Καλή (παραμυθεί, καθησυχάζει, εναρμονίζει εσωτερικές τάσεις συγκρουόμενες κτλ.) – αλλά και κακή (υποβάλλει έμμονες ιδέες, διεγείρει, φανατίζει κτλ.). Τον κίνδυνο των «εικόνων» τόνισε και ο κ. Schaerer. Αφθονούν, είπε, σήμερα και κατακλύζουν τις αισθήσεις μας οι «εικόνες» που υποκριτικά προσφέρονται ως δήθεν αντικειμενικά κριτήρια (images hypocritement documentaries). Η ζημιά που προκαλούν είναι διπλή. Πρώτα μας συνηθίζουν να ικανοποιούμαστε με τα προσφερόμενα έτοιμα duplicata (=υποκατάστατα), κι έτσι σιγά σιγά χάνουμε τη διάθεση και την ικανότητα να παρατηρούμε την εξωτερική πραγματικότητα. Έπειτα δημιουργούν ένα είδος πλασματικής, ψεύτικης ζωής, όπου «βολευόμαστε» τόσο καλά, ώστε χάνουμε την αίσθηση της πραγματικής ζωής (μποβαρισμός, δονκιχωτισμός).

3§ Όταν αναπτύσσεται υπέρμετρα η τάση προς το κατ’ αίσθηση αντιληπτό, φυσικό κι αναπόφευκτο είναι να ατροφήσει η καθαρά διανοητική λειτουργία που δουλεύει με την αφαίρεση και με το λογισμό. Έπειτα, όταν ένας άλλος εργάζεται για μας και προσφέρει στην αντίληψή μας έτοιμα τα «παρασκευάσματά» του (τύπος, κινηματογράφος και ραδιόφωνο προμηθεύουν σε μεγάλες ποσότητες αυτού του είδους τη μασημένη τροφή στο Κοινό τους), μια τάση αποδοχής, μια βολική παθητικότητα μπαίνει στη θέση της πρωτοβουλίας και της προσπάθειας και σιγά σιγά το πνεύμα γίνεται ανάπηρο. – Θα μπορούσε βέβαια να φέρει κανείς την αντίρρηση ότι στην περίπτωση αυτή όχι τα ίδια τα τεχνικά μέσα, αλλά ο τρόπος που τα μεταχειριζόμαστε έχει δυσμενείς για την παιδεία μας συνέπειες. Αλλά υπάρχει το ζήτημα: άραγε τα μέσα αυτά από την ίδια τη φύση τους δεν προσφέρονται εύκολα σε μια τέτοια, δηλαδή κακή, χρήση;

4§ Πώς θα αμυνθούμε απέναντι στους κινδύνους για τους οποίους μιλούμε; – Για να καταλήξουμε σε μια θεματική πρόταση, δεν πρέπει, νομίζω, να λησμονούμε ότι σύμφωνα μ’ ένα ανοικτίρμονα νόμο που διέπει τη ζωή και την ιστορία του ανθρώπου, το κέρδος και η απώλεια, το ωφέλιμο και το επιζήμιο, το καλό και το κακό είναι συνήθως συνυφασμένα το ένα με το άλλο. Επομένως, από τη στιγμή που πραγματοποιήσαμε σημαντικές προόδους με την τελειοποίηση των τεχνικών μέσων στον τομέα της διάδοσης των ιδεών, έπρεπε να περιμένουμε ότι θα επακολουθούσαν άλλο τόσο σημαντικές ζημιές. Υπάρχει όμως στη Βιολογία μια αρχή («ομοιόσταση» την ονομάζουν) που λέει ότι κάθε ζωντανός οργανισμός έχει στη διάθεσή του δυνάμεις έτοιμες, όταν κλονίζεται η ισορροπία του, να εργαστούν για να την αποκαταστήσουν το γρηγορότερο. – Τέτοιες δυνάμεις υπάρχουν και στον πολιτισμό μας. Όταν η πρόοδος, που απότομα πραγματοποιείται σε μια περιοχή, απειλεί την ισορροπία του συνόλου, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να ξυπνήσουμε αυτές τις δυνάμεις, να τις κινητοποιήσουμε, για να προλάβουμε την καταστροφή.

5§ Στην περίπτωση που μας απασχολεί ένα μόνο θετικό μέτρο θεραπείας του κοινού νομίζω ότι υπάρχει: η μόρφωση των νέων. Μια μόρφωση στερεή που θα κάνει την αυριανή ανθρωπότητα πιο απαιτητική, πιο ανεξάρτητη απέναντι σ’ εκείνους που θα αναλάβουν να την πληροφορήσουν, να την καθοδηγήσουν και να τη διασκεδάσουν με τον τύπο, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση. Να οπλίσουμε τη διάνοια με την ανάπτυξη των κριτικών της δυνάμεων, να τονώσουμε τη συνείδηση του αγαθού με το βάθεμα του νοήματος της αρετής, ατομικής και συλλογικής· να καθορίσουμε την αίσθηση του ωραίου με τη συνεχή και προσωπική επαφή προς τις δημιουργίες της αυθεντικής Τέχνης – ιδού τα μέσα με τα οποία μια φωτισμένη εκπαίδευση θα μπορέσει να δώσει στην αυριανή ανθρωπότητα τη δύναμη και την επιδεξιότητα να αντιμετωπίσει χωρίς πολύ μεγάλες απώλειες τις προόδους μιας τεχνικής που προχωρεί με βήματα γίγαντα.

6§ Με ποιες προϋποθέσεις είναι δυνατόν να θεμελιωθεί και με ποιους τρόπους μπορεί να γίνει αποτελεσματική μια τέτοια εκπαίδευση – αυτό είναι μια άλλη ιστορία, που πρέπει χωριστά να εξεταστεί. Εδώ μόνο το τελικό μας συμπέρασμα ακόμη χωράει. Και τούτο εύκολα διαπιστώνεται σύντομα και απλά: Είναι άδικο να καταριόμαστε τις προόδους της τεχνικής. Ό,τι πρέπει να οικτίρουμε είναι το γεγονός ότι μια άλλη δύναμη του πολιτισμού, η μόρφωση του λαού, δεν προχωρεί εξίσου γρήγορα, ούτε ενεργεί αποτελεσματικά, για να αντισταθμίσει τις αναπόφευκτες συνέπειες των τελειοποιήσεων που ραγδαία πραγματοποιούνται στη σφαίρα της εφαρμοσμένης επιστήμης. Η τεχνική δίνει στον πολιτισμό τη διάσταση του πλάτους. Η εκπαίδευση καλείται να συμπληρώσει το νόημά του, εξασφαλίζοντας σ’ αυτόν μιαν άλλη διάσταση: τη διάσταση του βάθους.

13 Οκτωβρίου 1955

(Ε. Π. Παπανούτσος, Εφήμερα – Επίκαιρα – Ανεπίκαιρα,

εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1980, σελ. 313 – 315)

Παρατηρήσεις:

1. Να γίνει δομική ανάλυση και να προσδιοριστούν οι τρόποι ανάπτυξης των παραγράφων 2 – 6 του παραπάνω κειμένου.

2. Να κρατήσετε σημειώσεις σε κάθε παράγραφο του παραπάνω κειμένου (θεματικά κέντρα παραγράφων, πλαγιότιτλοι, σημαντικές λεπτομέρειες).

3. Να διακρίνετε τα κύρια μέρη του παραπάνω κειμένου (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος), να ομαδοποιήσετε τις παραγράφους του κυρίου μέρους που έχουν το ίδιο νοηματικό κέντρο και επομένως αποτελούν ευρύτερες νοηματικές ενότητες, και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο στην κάθε ενότητα.

4. Να κατασκευάσετε το διάγραμμα περιεχομένου του παραπάνω κειμένου, με βάση τις παρατηρήσεις σας στις ασκήσεις (2 και 3).

5. Να συντάξετε την περίληψη του παραπάνω κειμένου, με βάση το διάγραμμα περιεχομένου της άσκησης (3), περίπου σε 150 λέξεις.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ

1. Να εξάγετε το συμπέρασμα που προκύπτει στους παρακάτω συλλογισμούς από τις προκείμενες που σας δίνονται σε κάθε περίπτωση και να προσδιορίσετε το είδος του συλλογισμού με κριτήριο την πορεία που ακολουθεί το μυαλό μας για να καταλήξει στο συμπέρασμα.

Α. Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί.

Β. Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος.

Σ = ;

Α. Η Γη, ο Άρης, η Αφροδίτη … είναι όλοι οι γνωστοί πλανήτες.

Β. Η Γη, ο Άρης, η Αφροδίτη … είναι ετερόφωτα σώματα.

Σ = ;

Α. Ο Νίκος είναι ευέξαπτος και γι’ αυτό έχει δυσκολίες στις προσωπικές του σχέσεις.

Β. Ο Κώστας είναι και αυτός επιθετικός.

Σ = ;

Α. Όλα τα κήτη είναι θηλαστικά.

Β. Τα δελφίνια είναι κήτη.

Σ = ;

Α. Τα σώματα α, β, γ, δ, … θερμαινόμενα διαστέλλονται.

Β. Τα σώματα α, β, γ, δ, … είναι μέταλλα.

Σ = ;

Α. Στον τόπο διαμονής μου οι τηλεφωνικοί θάλαμοι έχουν τοποθετηθεί σε κεντρικά σημεία.

Β. Στην πόλη Α που γνωρίζω, επίσης.

Σ = ;

Α. Τα ζώα είναι ή χερσαία ή υδρόβια ή αμφίβια.

Β. Το ζώο Χ δεν είναι ούτε υδρόβιο ούτε αμφίβιο.

Σ = ;

Α. Το οξυγόνο είναι πηγή ζωής.

Β. Το δάσος προσφέρει οξυγόνο.

Σ = ;

Α. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτα σώματα.

Β. Η Γη είναι πλανήτης.

Σ = ;

Α. Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο γραπτός τύπος πληροφορούν τον άνθρωπο.

Β. Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο γραπτός τύπος είναι Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.

Σ = ;

Α. Τα φυτά είναι οργανισμοί.

Β. Η μηλιά είναι φυτό.

Σ = ;

Α. Κάποια καλή μαθήτρια βραβεύτηκε.

Β. Η Ελπίδα είναι καλή μαθήτρια.

Σ = ;

Α. Η μηλιά, η αχλαδιά … είναι οργανισμοί.

Β. Η μηλιά, η αχλαδιά … είναι φυτά.

Σ = ;

Α. Υπάρχει οργάνωση στον κόσμο.

Β. Η οργάνωση προϋποθέτει κάποιον οργανωτή.

Σ = ;

Α. Όποιος κλέβει στα επιτραπέζια παιχνίδια είναι αναξιόπιστο πρόσωπο.

Β. Ο Γιάννης κλέβει στη «Μονόπολη»

Σ = ;

Α. Ο σκύλος του σπιτιού επιτίθεται πάντα στους ξένους.

Β. Εκείνο το βράδυ ο σκύλος δε γαύγισε το διαρρήκτη.

Σ = ;

Α. Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά.

Β. Ο ελέφαντας είναι ζωντανό πλάσμα.

Σ = ;

Α. Το νερό σταματάει τη δίψα.

Β. Η θάλασσα είναι νερό.

Σ = ;

2. Να εξάγετε το συμπέρασμα που προκύπτει στους παρακάτω συλλογισμούς από τις προκείμενες που σας δίνονται σε κάθε περίπτωση και να προσδιορίσετε το είδος του συλλογισμού με κριτήριο το είδος των προτάσεων που αποτελούν τις προκείμενες.

Α. Τα φυτοφάγα ζώα έχουν πολύ μακρύ έντερο.

Β. Οι ελέφαντες είναι φυτοφάγα ζώα.

Σ = ;

Α. Τα θέματα του διαγωνισμού ανήκουν ή στα αδίδακτα ή στα διδαγμένα κεφάλαια του μαθήματος.

Β. Εξακριβώθηκε ότι ανήκουν στα αδίδακτα.

Σ = ;

Α. Εάν μια αρρώστια είναι κληρονομική, δεν είναι μεταδοτική.

Β. Η φυματίωση είναι μεταδοτική

Σ = ;

3. Να εντοπίσεις και να διατυπώσεις το συλλογισμό (προκείμενες - συμπέρασμα) που υπάρχει στο ακόλουθο αριστοτελικό απόσπασμα:

«Η κοινωνική οντότητα που προήλθε από τη συνένωση περισσότερων χωριών είναι η πόλη, μια κοινωνική οντότητα τέλεια, που μπορούμε να πούμε ότι πέτυχε τελικά την ύψιστη αυτάρκεια· συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή. Η πόλη, επομένως, είναι κάτι που ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως, όπως ακριβώς και οι πρώτες κοινωνικές οντότητες, αφού αυτή είναι το τέλος εκείνων και αφού αυτό που λέμε φύση ενός πράγματος δεν είναι παρά η μορφή που αυτό έχει κατά τη στιγμή της τελείωσης, της ολοκλήρωσής του: αυτό δε λέμε, πράγματι, πως είναι τελικά η φύση του κάθε πράγματος, Π.χ. του ανθρώπου, του αλόγου ή του σπιτιού, η μορφή δηλαδή που το κάθε πράγμα έχει όταν ολοκληρωθεί η εξελικτική του πορεία;»

(Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α2, 5)

4. Να αναπτυχθεί σε μία παράγραφο ο ακόλουθος συλλογισμός:

Το πνεύμα του υπολογισμού είναι βλαβερό.

Τα κίνητρα καλλιεργούν το πνεύμα του υπολογισμού.

Άρα, τα κίνητρα είναι βλαβερά.

 

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ, ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΡΘΟΤΗΤΑ ΕΝΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

1. Να αξιολογήσετε τα παρακάτω συλλογιστικά σχήματα ως προς την εγκυρότητα, την αλήθεια και την ορθότητά τους.

Α. Όλα τα μέλη του αθλητικού συλλόγου Χ γυμνάζονται καθημερινά.

Β. Μερικοί μαθητές του σχολείου μας είναι μέλη του αθλητικού συλλόγου Χ.

Σ = Άρα, μερικοί μαθητές του σχολείου μας γυμνάζονται καθημερινά.

Α. Όλοι οι άνθρωποι είναι Ευρωπαίοι.

Β. Οι Ασιάτες είναι άνθρωποι.

Σ = Άρα, οι Ασιάτες είναι Ευρωπαίοι.

Α. Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί.

Β. Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος.

Σ = Άρα, ο Σωκράτης είναι θνητός.

Α. Ο χρυσός είναι πολύτιμο μέταλλο.

Β. Η σιγή είναι χρυσός.

Σ = Άρα, η σιγή είναι πολύτιμο μέταλλο.

Α. Οι Αθηναίοι είναι Έλληνες.

Β. Ο Σωκράτης είναι Αθηναίος.

Σ = Άρα, ο Σωκράτης είναι Έλληνας.

Α. Όλα τα έντομα είναι θνητά.

Β. Τα σκαθάρια είναι έντομα.

Σ = Άρα, τα σκαθάρια είναι θνητά.

Α. Τα άγονα εδάφη δεν έχουν οικονομική αξία.

Β. Τα περισσότερα ελληνικά νησιά έχουν άγονα εδάφη.

Σ = Άρα, τα περισσότερα ελληνικά νησιά δεν έχουν οικονομική αξία.

Α. Πρέπει να αποφεύγουμε ό,τι είναι κακό.

Β. Ο φθόνος είναι κακό.

Σ = Άρα, πρέπει να αποφεύγουμε το φθόνο.

Α. Όλα τα μέταλλα είναι ορυκτά.

Β. Ο χρυσός είναι μέταλλο.

Σ = Άρα, ο χρυσός είναι ορυκτό.

Α. Κάθε πάθος οδηγεί τον άνθρωπο στην καταστροφή.

Β. Η φιλαργυρία είναι από τα πιο μεγάλα πάθη.

Σ = Άρα, η φιλαργυρία οδηγεί τον άνθρωπο στην καταστροφή.

Α. Οι οργανισμοί είναι φθαρτοί.

Β. Τα φυτά είναι οργανισμοί.

Σ = Άρα, τα φυτά είναι φθαρτά.

2. Να βρεις τα συλλογιστικά σχήματα που απαντούν στα παρακάτω αποσπάσματα και να δηλώσεις αιτιολογημένα ποια απ’ αυτά θεωρείς λογικώς ορθά.

α) Τρίτη κατηγορία ρατσιστών είναι η τεράστια μάζα των μικροαστών και των επαρχιωτών. Όλοι αυτοί οι οποίοι αισθάνονται ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας απέναντι στους πρωτευουσιάνους και στους ανθρώπους που ζούνε στις μεγάλες πόλεις. Και είναι, όπως ξέρετε, τουλάχιστον η πλειοψηφία του πληθυσμού των διαφόρων χωρών όπως και στην Ελλάδα. Στη μείζονα Αθήνα ζούνε 3,5 με τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι κι αν βάλουμε και τη Θεσσαλονίκη τι γίνεται; Όλοι οι άλλοι άνθρωποι για διάφορους λόγους έχουν ξεμείνει πίσω σ' ότι αφορά την εξέλιξη της μοντέρνας κοινωνίας και ζηλεύουν, φθονούν κι ο φθόνος είναι κύριο στοιχείο ρατσισμού - μιλάμε για κοινωνικό ρατσισμό (Έξι κείμενα Για το Ρατσισμό, εκδ. Παρασκήνιο).

β) Μα πρώτ' απ' όλα, οφείλουν να σκεφθούν σοβαρά οι κοινοβουλευτικοί εκπρόσωποι, τόσο της Φιλελεύθερης Δημοκρατικής παράταξης όσο και της Σοσιαλιστικής αντίστοιχης, που κυβερνάει σήμερα τη χώρα, ότι χρειάζεται επειγόντως ν' απαγκιστρωθούν από την οποιαδήποτε σκοπιμότητα του εναγκαλισμού τους με τα τρωκτικά αυτά (= τα μεγάλα εκδοτικά συμφέροντα) και να σταματήσουν την οποιαδήποτε στήριξη που τυχόν τους παρέχουν, αν τους παρέχουν. Μια πραγματικά υγιής κοινωνία απορρίπτει «μετά βδελυγμίας» τις αμφισβητήσιμες «εθνικές» υπηρεσίες τοιούτων δούλων. Διότι τοιούτοι δούλοι, ανεξάρτητα από το προσωπείο που κατά καιρούς φορούν - βασιλόφρον ή σοσιαλίζον, δεν έχει σημασία - , επιδιώκουν με κάθε μέσον και με κάθε καθεστώς να επιβιώσουν αυτοί και τα αντιανθρώπινα συμφέροντά τους σε βάρος της πολιτείας και της ψυχικής υγείας ολόκληρου του έθνους (Μάνου Χατζιδάκι, Ο καθρέπτης και το μαχαίρι, εκδ. Ίκαρος).

γ) Δυστυχώς, οι αξίες της σημερινής κοινωνίας μας είναι σοβαρά παρεξηγημένες, όταν στο 90% των εφημερίδων υπάρχει η στήλη του ωροσκοπίου, αφού προφανώς «το κοινό ενδιαφέρεται για την αστρολογία» και αφού «τα ωροσκόπια πουλούν». Οι αξίες της κοινωνίας μας είναι σίγουρα παρεξηγημένες, όταν ένας άνθρωπος που κλοτσά μια μπάλα ποδοσφαίρου για λίγα μέτρα πληρώνεται εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια δραχμές, ενώ ο μισθός ενός δασκάλου ίσα ίσα φτάνει για τη διατροφή του (Yervant Terzian, Το ΒΗΜΑ, 11-5-1997).

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΠΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΩΝ

1.     Το σώμα α θερμαινόμενο διαστέλλεται.

        Το σώμα β θερμαινόμενο διαστέλλεται.

        Το σώμα γ θερμαινόμενο διαστέλλεται.

        Τα σώματα α, β, γ, … είναι μέταλλα.

        Άρα, όλα τα μέταλλα θερμαινόμενα διαστέλλονται.

2.     Με βάση την εμπειρία μου, έχω σχηματίσει τη γνώμη ότι οι γυναίκες πολιτικοί υποστηρίζουν τα γυναικεία δικαιώματα. Πιστεύω λοιπόν ότι η υποψήφια που επέλεξα να ψηφίσω στις επόμενες εκλογές είναι πιθανόν να ακολουθήσει την ίδια πολιτική.

3.     Το νερό βράζει. Σίγουρα λοιπόν η θερμοκρασία του ανέβηκε στους 100^ο C.

4.     Σήμερα η μέρα μου δεν πήγε καθόλου καλά. Αλλά ήταν επόμενο, αφού το πρωί πέρασε από μπροστά μου μια μαύρη γάτα.

5.     Πιστεύω ότι θα πάρω το μεγαλύτερο βαθμό στην τάξη από όλους στο μάθημα της ιστορίας, γιατί μελέτησα περισσότερο από όλους.

6.     Ο Κώστας είναι πολύ ευαίσθητος άνθρωπος. Αν τον προσβάλλεις πληγώνεται πάρα πολύ. Ο αδερφός του του μίλησε άσχημα χθες. Έτσι ο Κώστας στενοχωρήθηκε υπερβολικά.

7.     Ο παππούς έκανε χθες εγχείριση «ανοιχτής» καρδιάς. Όλα πήγαν καλά. Είναι όμως σε προχωρημένη ηλικία και με επιβαρημένο οργανισμό. Ο γιατρός είπε ότι τελικά δε θα αντέξει.

8.     Το κάπνισμα είναι τελικά μια μιμητική συνήθεια. Ο Γιάννης δεν άγγιζε τσιγάρο μέχρι που πήγε στρατιώτης. Εκεί είδε τους άλλους φαντάρους και ξεκίνησε κι αυτός να καπνίζει.

9.     Η λογοκλοπή είναι σαν τη φοροδιαφυγή. Πολλοί άνθρωποι τη συνηθίζουν, δε βλάπτει κανέναν και κάνει τη ζωή λίγο πιο άνετη για το δράστη.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΣ

1. Να εντοπίσεις ποιοι από τους παρακάτω υποθετικούς και διαζευκτικούς συλλογισμούς είναι έγκυροι και ποιοι άκυροι:

α.

Εάν ο Κώστας έχει διαπράξει αυτό το φοβερό έγκλημα, δεν είναι άξιος επιείκειας.

Ο Κώστας έχει διαπράξει αυτό το φοβερό έγκλημα.

Άρα, ο Κώστας δεν είναι άξιος επιείκειας.

β.

Εάν ο μάρτυρας Χ είναι αναξιόπιστος, αφήνει χάσματα στην κατάθεσή του.

Ο μάρτυρας Χ αφήνει χάσματα στην κατάθεσή του.

Άρα, ο μάρτυρας Χ είναι αναξιόπιστος.

γ.

Κάποτε σου έλεγα ότι θα ασφαλτοστρωθούν όλοι οι δρόμοι του χωριού, αν εκλεγεί πρόεδρος ο Ψ.

Ο Ψ όμως δεν εκλέχτηκε και βέβαια οι δρόμοι δεν έχουν ασφαλτοστρωθεί.

δ.

Η αχρωματοψία είναι ή καθολική ή μερική.

Η αχρωματοψία Α είναι καθολική.

Άρα, η αχρωματοψία Α δεν είναι μερική.

ε.

Οι άνθρωποι είναι ή λευκοί ή μαύροι.

Ο Κώστας είναι λευκός.

Άρα, ο Κώστας δεν είναι μαύρος.

2. Να συμπληρώσεις τα παρακάτω κενά, σύμφωνα με το υπόδειγμα, ώστε να προκύψουν ταιριαστές αναλογίες:

α. η τεχνολογία είναι ταιριαστή αναλογία με το δίκοπο μαχαίρι.

β. η φύση ως τροφός είναι ταιριαστή αναλογία με ……………….

γ. το πρώτο πέταγμα ενός αετού είναι η ταιριαστή αναλογία με ……………….

δ. η μηχανή του κιμά είναι ταιριαστή αναλογία με ……………….

ε. η πυρκαγιά είναι ταιριαστή αναλογία με ……………….

3. Με ποια τεχνική έχει αναπτυχθεί η παρακάτω παράγραφος; Να αιτιολογήσεις την απάντησή σου.

«Η οικογένεια έχει τόση ευθύνη για την πρόληψη του φαινομένου της βίας όση ευθύνη έχουν και τα δέντρα για την υγεία των καρπών τους, γιατί η σχέση γονέων με τα παιδιά τους είναι ανάλογη μ' εκείνη του δέντρου με τους καρπούς του. Υπάρχουν πολλές μορφές οικογενειακού περιβάλλοντος, άλλες καλές και άλλες νοσηρές, όπως οικογένειες διαλυμένες, αποξενωμένες, με τεταμένες σχέσεις και κάποιες φορές δίχως τον ένα γονέα. Και, όπως ένα δέντρο που έχει σκιστεί στα δύο δεν μπορεί να παραγάγει υγιείς καρπούς, έτσι και μια οικογένεια διαλυμένη δεν μπορεί να διαμορφώσει εύκολα ολοκληρωμένους χαρακτήρες, με συνέπεια οι αυριανοί πολίτες να εκτρέπονται ευκολότερα σε φαινόμενα βίας. Κάτι τέτοιο τεκμηριώνεται και από στατιστικές, οι οποίες φανερώνουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των εγκληματιών προέρχεται από μονογονεϊκές οικογένειες, διαλυμένες ή ορφανές, και από παιδιά ορφανοτροφείων. Αντιθέτως, οικογένειες με ισχυρό «κορμό» τις ηθικές αντιστάσεις ενάντια στους «ανέμους» των ποικίλων σύγχρονων πειρασμών μπορούν νά μεταγγίσουν θρεπτικούς χυμούς ηθικής τροφοδοσίας. Επομένως, από την οικογένεια, εφόσον διατηρήσει την υγεία της (αγάπη, επικοινωνία, ηθικότητα), θα ευδοκιμήσουν ώριμοι «καρποί», ικανοί να συμβάλουν με τη συμπεριφορά τους στη μείωση των φαινομένων βίας στην εποχή μας».

(Από το βιβλίο των Γ. Κ. Γιακουμή, Θ. Κοσμόπουλου, Δ. Κουτσούγερα, Η παράγραφος σε κείμενα ιδεών, εκδ. Πατάκη.)

4. Να χαρακτηpίσεις την αιτιώδη σχέση που διέπει τα ακόλουθα ζεύγη εννοιών:

α. έιτζ à θάνατος

β. περιέργεια à ναρκωτικά

γ. κυκλοφορία αυτοκινήτων à μόλυνση της ατμόσφαιρας.