Αρχαία Σπάρτη

ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΠΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ

ΙΔΡΥΣΗ ΚΡΑΤΟΥΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Κατά τις μετακινήσεις των ελληνικών φύλων, το 12^ο αιώνα πΧ, Δωριείς έφτασαν στη νότια Πελοπόννησο, εγκαταστάθηκαν στην κοιλάδα του ποταμού Ευρώτα, στο κέντρο της Λακωνίας και ίδρυσαν το κράτος της Σπάρτης.

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Η περιοχή της Λακωνικής όπου εγκαταστάθηκαν αρχικά οι Δωριείς είναι εύφορη αλλά περιορισμένη σε έκταση. Από νωρίς, λοιπόν, άρχισαν να κάνουν κατακτητικούς πολέμους και κατάφεραν βαθμιαία να ελέγξουν ολόκληρη τη Λακωνική. Έτσι, σχηματίστηκε στη νότια Πελοπόννησο με κέντρο τη Σπάρτη ένα κράτος αρκετά μεγάλο σε έκταση και ισχυρό στρατιωτικά.

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 8^ος-7^ος αιώνας πΧ

Κατόπιν οι Σπαρτιάτες στράφηκαν κατά των Μεσσηνίων. Οι Μεσσηνιακοί πόλεμοι κράτησαν πολλά χρόνια και έληξαν με υποταγή των Μεσσηνίων. Οι Σπαρτιάτες μοιράστηκαν μεταξύ τους την εύφορη μεσσηνιακή γη και μετέτρεψαν σε είλωτες όσους δε διέφυγαν.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΣΠΑΡΤΗΣ-ΑΡΓΟΥΣ 6^ος αιώνας π. Χ

Αργότερα, τον 6^ο αιώνα οι Σπαρτιάτες κατάφεραν, μετά από πολεμικές επιχειρήσεις, να περιορίσουν και τη δύναμη του Άργους, που ήταν έως τότε μια από τις ισχυρότερες πόλεις του ελλαδικού χώρου.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Οι συνεχείς πόλεμοι που έκαναν οι Σπαρτιάτες και η ανάγκη τους να κρατούν υποταγμένους τους είλωτες των περιοχών που καταλάμβαναν οδήγησαν βαθμιαία στη «στρατιωτικοποίηση» της σπαρτιατικής κοινωνίας. Το εμπόριο με άλλες περιοχές σταμάτησε και οι σχέσεις περιορίστηκαν. Βαθμιαία η Σπάρτη έγινε μια πόλη-στρατόπεδο κλεισμένη στον εαυτό της. Οι Σπαρτιάτες αναγκασμένοι να κρατούν υπόδουλους τους είλωτες, ουσιαστικά υποτάχθηκαν και οι ίδιοι σε αυτή την ανάγκη.

ΟΙ ΤΑΞΕΙΣ

      ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ ΠΟΛΙΤΕΣ

Οι Δωριείς άνδρες που κατοικούσαν στην πόλη της Σπάρτης, ήταν οι μόνοι που είχαν πολιτικά δικαιώματα. Το κράτος τους είχε παραχωρήσει το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται ένα κρατικό αγρόκτημα, το οποίο καλλιεργούσαν δούλοι, οι είλωτες. Έτσι οι Σπαρτιάτες πολίτες, απαλλαγμένοι από κάθε βιοποριστική έγνοια, ασχολούνταν μόνο με τα πολιτικά πράγματα, την εξάσκηση στην τέχνη του πολέμου και τη συμμετοχή σε πολεμικές επιχειρήσεις.

      ΠΕΡΙΟΙΚΟΙ

Κατοικούσαν γύρω από την πόλη της Σπάρτης. Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη βιοτεχνία και το περιορισμένο σπαρτιατικό εμπόριο.

      ΕΙΛΩΤΕΣ

Ήταν οι παλαιότεροι πληθυσμοί των περιοχών που είχαν καταλάβει κατά καιρούς οι Δωριείς. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν εξαναγκαστεί να γίνουν δούλοι. Διέφεραν, ωστόσο, από τους άλλους δούλους που υπήρχαν στα άλλα ελληνικά κράτη γιατί δεν ανήκαν σε κάποιον πολίτη αλλά ήταν ιδιοκτησία του κράτους της Σπάρτης. Οι είλωτες καλλιεργούσαν τα κτήματα και απέδιδαν ένα σημαντικό τμήμα της παραγωγής στους Σπαρτιάτες πολίτες: οι αρκετά συχνές εξεγέρσεις των ειλώτων αποτελούσαν ένα από τα κύρια προβλήματα της Σπάρτης.

ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Σύμφωνα με μεταγενέστερη παράδοση, το πολίτευμα της Σπάρτης ήταν έργο του νομοθέτη Λυκούργου. Δεν έχει, ωστόσο, διευκρινιστεί αν ο Λυκούργος ήταν υπαρκτό πρόσωπο ή όχι. Πιο πιθανό, πάντως, μοιάζει το πολίτευμα της Σπάρτης να διαμορφώθηκε με το πέρασμα του χρόνου και ανάλογα με τις ανάγκες της εποχής.

ΑΠΕΛΛΑ

Η Συνέλευση, που ονομάστηκε Απέλλα στη Με­γάλη Ρήτρα την αρχαϊκή εποχή περιλαμβάνει όλους τους πολί­τες, τους Σπαρτιάτες ή Ίσους, στους οποίους απαγο­ρευόταν κάθε οικονομική δραστηριότητα και οι ο­ποίοι αφιέρωναν όλο το χρόνο τους στον πόλεμο, τη στρατιωτική εκπαίδευση και την πολιτική. Σύντομα ο αριθμός αυτών των Ομοίων γνώρισε ταχύτατη μεί­ωση, από 8.000 περίπου το 479 σε λιγότερο από 1.500 σε 371.

                                         ΓΕΡΟΥΣΙΑ

Η Γερουσία ή Συμβούλιο των Γερόντων περιε­λάμβανε τους δυο βασιλείς και (είκοσι οκτώ) γέροντες πάνω από εξήντα ετών. Αυτοί οι παλαιοί έ­δρευαν δια βίου. Η Γερουσία ασκεί σημαντικές νομικές εξουσίες: ιδιαίτερα εκδικάζει, μαζί με τους εφόρους, τις κο­ρυφαίες υποθέσεις. Το Συμβούλιο έχει επίσης την ευθύνη της προετοιμασίας των αποφάσε­ων της Συνέλευσης και οφείλει να υποβάλλει τα νομοσχέδια στο λαό.

                            ΒΑΣΙΛΕΙΑ

Η βασιλεία των πρώτων αρχαϊκών χρόνων επέζησε στη Σπάρτη με τη μορφή δυαρχίας. Οι δυο δυ­ναστείες των Αιγειάδων και των Ευρυπωντιδών - και οι δύο των Ηρακλειδών - βασιλεύουν από κοι­νού επί πέντε αιώνες, από τον 8ο έως τον 3ο αιώνα π.Χ. Η απαρχή αυτής της δυαρχίας προκάλεσε σει­ρά συζητήσεων στους σύγχρονους ιστορικούς- οι ί­διοι οι Σπαρτιάτες πίστευαν ότι οι δυο δυναστείες κατάγονταν από διδύμους.

                              5 ΕΦΟΡΟΙ

Η Μεγάλη Ρήτρα δεν μνημονεύει τους ε­φόρους, κάτι που μπορεί να σημαίνει πως η ανάδυση τους στο πρώτο επίπεδο του πολιτικού σπαρτιατικού βίου είναι μετα­γενέστερη. Από πολλές πλευρές η Εφο­ρεία αποτελεί ένα αξίωμα κλασικού τύπου: οι πέντε έφοροι ε­κλέγονται για ένα έτος από και μέσα από το λαό. Η εξουσία που ασκούν -συγκρίθηκε με την τυραν­νία και οι σχέσεις των κυβερνώντων με τους κυβερνώμε­νους αναδεικνύουν την Εφορεία σε εντελώς ιδιαί­τερη περίπτωση.

Η Αγωγή των Νέων

·         Μόλις γεννιόταν το παιδί, η μητέρα του το έπλενε με κρασί, για να πιστοποιήσει αν η κράση του ήταν γερή.  Εάν το παιδί ήταν αδύναμο, πέθαινε. Αργότερα ο πατέρας του το πήγαινε στην Λέσχη, το μέρος όπου συνεδρίαζε το κρατικό συμβούλιο των γερόντων, οι οποίοι το εξέταζαν προσεκτικά.  Αν εύρισκαν ότι το παιδί ήταν ελαττωματικό ή κακόμορφο, με εντολή των Εφόρων το πέταγαν στον Καιάδα, τον επονομαζόμενο Αποθέτη, μια σχισμή στο βουνό Ταΰγετο. ·         Μέχρι την ηλικία των επτά ετών, το παιδί μεγάλωνε με την μητέρα του, η οποία δεν χρησιμοποιούσε φασκιά, για να μην παραμορφωθεί το σώμα του, να μη γίνει νευρικό ή πεισματάρικο. Απομάκρυναν δε κάθε τι από κοντά του, το οποίο θα έκανε το παιδί να νιώσει φόβο, να κλάψει ή να αισθανθεί άσχημα. Οι Σπαρτιάτισσες ήταν τόσο φημισμένες, ώστε πολλές πλούσιες οικογένειες τις προσλάμβαναν για την ανατροφή των παιδιών τους, όπως την Σπαρτιάτισσα Αμέλια που ανέθρεψε τον Αθηναίο Αλκιβιάδη. ·         Όταν το παιδί συμπλήρωνε τα επτά του χρόνια, η πολιτεία το έπαιρνε από την μητέρα. Μια αυστηρή σε πειθαρχία και στρατιωτικού τύπου κυρίως εκπαίδευση, η ονομαζόμενη Αγωγή, άρχιζε και τελείωνε μετά από δώδεκα χρόνια. Τα αγόρια τα έβαζαν σε μια από τις πολλές ομάδες τις Αγέλες, οι οποίες ήταν υπό την επίβλεψη ενός ηλικιωμένου Σπαρτιάτη. ·         Στα δεκατρία τους χρόνια συμπλήρωναν την εκπαίδευση τους κάτω από την αρχηγία ενός συνετού και γενναίου νέου, τον επονομαζόμενο Είρενα, όλοι υπό την επίβλεψη του Παιδονόμου και εκπαιδεύονταν στην γυμναστική, το τρέξιμο, το πήδημα, το πέταγμα ακοντίου και δίσκου και επίσης μάθαιναν να υποφέρουν στον πόνο και στις κακουχίες, στην πείνα, δίψα, το κρύο, την κούραση και την έλλειψη ύπνου. Περπατούσαν ξυπόλυτα, πλένονταν στα κρύα νερά του Ευρώτα και ντύνονταν με το ίδιο ένδυμα καλοκαίρι και χειμώνα, που τους έδινε η πολιτεία μια φορά τον χρόνο. Δεν χρησιμοποιούσαν κλινοσκεπάσματα και κοιμόντουσαν πάνω σε καλαμιές και άχυρα, που τα έκοβαν χωρίς μαχαίρια, από τις όχθες του ποταμού Ευρώτα. Το κύριο φαγητό τους ήταν ο μέλανας ζωμός, αλλά τα ενθάρρυναν να κλέβουν τροφή, για να συμπληρώνουν την ελάχιστη που ελάμβαναν, αν όμως συλλαμβάνονταν επ΄ αυτοφώρω τα τιμωρούσαν. Επίσης έτρωγαν πολύ μέλι. Επί ένα ολόκληρο μήνα, πριν να τελειώσουν τα γυμνάσια, προπονούνταν και έτρωγαν αποκλειστικά μέλι (εξ' ου και μήνας του μέλιτος). ·         Γράμματα μάθαιναν λίγα, ίσα να διαβάζουν και να γράφουν. Τα συμβούλευαν να μη σπαταλούν τις λέξεις, αλλά να μιλάνε επί της ουσίας (Λακωνίζειν). Μάθαιναν επίσης στρατιωτικά ποιήματα και τραγούδια πολεμικά, πώς να χορεύουν, και να απαγγέλλουν αποσπάσματα από τον Όμηρο. Ο κύριος σκοπός της Αγωγής ήταν να πειθαρχήσουν τους νέους. Μια φορά τον χρόνο τα δοκίμαζαν για την αντοχή τους μπροστά στον βωμό της Ορθίας Αρτέμιδος, στο παιχνίδι που έκλεβαν τυριά και τα μαστίγωναν αλύπητα.  Ήταν όμως τόσο σκληρή η δοκιμασία του εθίμου, που πολλά πέθαναν στην προσπάθεια τους να αποδειχτούν άξια. Αυτά τα οποία υπέφεραν χωρίς γογγυσμούς και κλάματα, τα στεφάνωναν. ·         Όσον αφορά τα κορίτσια, τα εκπαίδευαν σε ομάδες όπως και τα αγόρια, αλλά όχι με τόση σκληρότητα και αυστηρότητα.  Έπαιρναν μέρος σε δημόσιους συναγωνισμούς, όπως αυτά, αλλά η εκπαίδευσή τους τελείωνε μόλιςπαντρεύονταν. ·         Στην ηλικία των είκοσι ετών, όταν η Αγωγή τελείωνε, άρχιζε η στρατιωτική θητεία του νέου. Υποχρεωτικά γινότανε μέλος στα κοινά γεύματα (συσσίτια), σε μια ομάδα από δεκαπέντε άτομα περίπου, που ζούσαν και δειπνούσαν μαζί σε δημόσιους καταυλισμούς, μέχρι τα εξήντα τους χρόνια (ένας από τους νόμους του Λυκούργου). Σ' αυτήν την ηλικία των είκοσι ετών, οι περισσότεροι άνδρες και οι γυναίκες, παντρεύονταν. Στην ηλικία των τριάντα ετών, ώριμοι πια άνδρες, οι Σπαρτιάτες γίνονταν πολίτες με πλήρη δικαιώματα και υποχρεώσεις. Είχαν δικαίωμα να παίρνουν μέρος στην συνέλευση του λαού (Απέλλα) και να ασκούν δημόσια αξιώματα. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Η σπαρτιάτικη πολιτεία έδωσε ιδιαίτερη σημασία στη συγκρότηση ισχυρού στρατού και στην καλλιέργεια πνεύματος ομαδικότητας. Και πράγματι κατάφερε να δημιουργήσει έναν από τους πιο αποτελεσματικούς στρατούς του αρχαίου κόσμου. Η επιτυχία αυτή, ωστόσο, είχε και το τίμημά της. Οι επιδόσεις των Σπαρτιατών στα γράμματα και τις τέχνες ήταν σχεδόν ανύπαρκτες. Έτσι, στα νεότερα χρόνια η αρχαία Σπάρτη έμεινε να συμβολίζει τη στρατιωτική δύναμη και την ομαδικότητα αλλά και την εξαφάνιση του ατόμου καθώς και την τυφλή υποταγή σε νόμους και διαταγές που αντιμετωπίζονταν άκριτα.