Γράμματα-Τέχνη της κλασσικής Αθήνας

ΙΣΤΟΡΙΑ

Κορυφαίο δημιούργημα των κλασικών γραμμάτων είναι η θεμελίωση της επιστήμης της

ιστορίας.

Α.ΗΡΟΔΟΤΟΣ

Για πρώτη φορά ο Ηρόδοτος (484-425 π.Χ.), που ονομάστηκε πατέρας της ιστο­ρίας, αφηγείται τους μηδικούς πολέμους καταγράφοντας ταυτόχρονα λεπτομερώς και με χρο­νολογική σειρά την ιστορία των λαών της Ανατολής και της Αιγύπτου και των ελληνικών πόλε­ων. Όμως, μαζί με τα πραγματικά ιστορικά στοιχεία παρουσιάζει και πολλά μυθολογικά που θο­λώνουν την πραγματική ιστορική εικόνα.

Β.ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ

Αυτή την αδυναμία θα διορθώσει σε μεγάλο βαθμό ο επόμενος μεγάλος αρχαίος Έλληνας ιστορικός, ο Θουκυδίδης από την Αθήνα (460-400 π.Χ.). Ο Θουκυδίδης, που βασικά εξιστορεί τον αδελφοκτόνο Πελοποννησιακό πόλεμο, αποφεύ­γει τις εύκολες μυθολογικές ερμηνείες των ιστορικών γεγονότων, προσπαθώντας να εξιχνιά­σει τις πραγματικές αιτίες που γεννούν τα ιστορικά γεγονότα και να καταγράψει με ακρίβεια και όσο πιο αντικειμενικά μπορεί τα αποτελέσματα τους. Στην πραγματικότητα ο Θουκυδίδης είναι ο θεμελιωτής της επιστημονικής ιστορικής έρευνας.

Γ.ΞΕΝΟΦΩΝ

Όμως και αυτός, όπως και ο Ξενο­φώντας ο Αθηναίος (430/25-355 π.Χ.) -αργότερα και άλλοι- δε θα μπορέσουν να απο­φύγουν να χρωματίσουν με προσωπικές απόψεις -υποκειμενικά στοιχεία- το έργο τους, αφού μάλιστα εξιστορούν κυρίως σύγχρονα τους γεγονότα.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΣΟΦΙΣΤΕΣ   

Στη φιλοσοφία επίσης θα αναπτυχθούν νέα ρεύματα, όπως αυτό των σοφιστών, που

κατακρίθηκαν από άλλους σύγχρονους τους μεγάλους φιλοσόφους, όπως ο Σωκράτης (470-399 π.Χ.) και ο μαθητής του Πλάτωνας (427-347 π.Χ), ότι πρόβαλλαν το προσωπικό όφελος σε βάρος του συλλογικού. Ωστόσο η συμβολή τους στη θεμελίωση της παιδαγωγικής επιστήμης και της ρητορικής είναι απαραγνώριοτη.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Ο Σωκράτης που δεν έγραψε κανένα έρ­γο και τη διδασκαλία του γνωρίζουμε από τα έργα των μαθητών του, κυρίως από τα πολλά έργα του Πλάτωνα που σώθηκαν, θεωρείται ο πατέρας της διαλεκτικής μεθόδου και ο κή­ρυκας της ηθικής διαβίωσης.

ΠΛΑΤΩΝΑΣ

Την ηθική διδασκαλία του δασκάλου του συνέχισε και ανέ­πτυξε σημαντικότατα ο Πλάτωνας που θεωρούσε ότι υπάρχει μία ιδανική σφαίρα ζωής όπου κυριαρχούν οι ιδέες του καλού, του ωραίου, του ηθικού προς τις οποίες πρέπει να κατευθύ­νεται η ζωή των ανθρώπων.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Μαθητής του Πλάτωνα υπήρξε ο Αριστοτέλης από τα Στάγιρα της Χαλκιδικής, που εκτός από τη φιλοσοφία ανέπτυξε ή έβαλε τις βάσεις για πάρα πολλές επιστήμες - ιατρική, βοτανική, ζωολογία, αστρονομία, γεωγραφία, οικονομία, πολιτική κ.ά. Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης είναι οι κορυφαίοι διανοητές της αρχαιότητας και το έργο τους αποτέλεσε τη βάση της σύγχρονης φιλοσοφίας και των επιστημών από την εποχή της Ανα­γέννησης και μετά.

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΩ

Ο μαθητής του Αριστοτέλη, Ιπποκράτης από την Κω (460-370 π.Χ.), θα συνεχίσει την ιατρική έρευνα και θα ιδρύσει την πρώτη μεγάλη ιατρική σχολή στην Ελλάδα.

ΡΗΤΟΡΙΚΗ

·       Τον 4ο κυρίως αιώνα αναπτύσσεται ιδιαίτερα η τέχνη της ρητορικής που απέβλεπε στην

καλύτερη, ελκυστικότερη και πιο πειστική ανάπτυξη επιχειρημάτων στα δικαστήρια ή στις συνε­λεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου όπου λαμβάνονταν οι κρίσιμες πολιτικές αποφάσεις.

·       Ο Λυ­σίας (445-380 π.Χ.), ο Ισοκράτης (436-338 π.Χ.), ο Δημοσθένης (384-322 π.Χ.), ο Ισαίος, είναι μερικοί μόνο από τους ονομαστούς ρήτορες του 4ου αιώνα π.Χ. που ανήκαν σε διαφορε­τικά πολιτικά κόμματα και υπερασπίστηκαν με πάθος και περίτεχνο λόγο τις απόψεις τους.

ΘΕΑΤΡΟ

Μία από τις σημαντικότερες συμβολές της κλασικής περιόδου είναι η δημιουργία του θεά-

τρου ή της τραγικής ποίησης, που περιλαμβάνει

1.        την τραγωδία,

2.       το σατυρικό δράμα

3.       και την κωμωδία.

Τα έργα των μεγάλων τραγικών και κωμικών ποιητών της αρχαιότητας εί­ναι πάντα επίκαιρα και γι' αυτό τον λόγο εξακολουθούν μέχρι σήμερα να παίζονται σε όλο τον κόσμο ή να διασκευάζονται από μεγάλους συγγραφείς των νεότερων χρόνων.

Ø Ο Αισχύλος (525-456 π.Χ.) που λέγεται ότι παρουσίαζε τους ανθρώπους καλύτερους από όσο ήταν,

Ø ο Σοφοκλής (496-406 π.Χ.) που έπλαθε τους ανθρώπινους χαρακτήρες όπως θα έπρεπε να είναι,

Ø  και τέλος ο Ευριπίδης (485/84-406 π.Χ.) που τους παρίστανε όπως ακριβώς ήταν, δη­λαδή ρεαλιστικά, είναι οι τρεις κορυφαίοι τραγικοί ποιητές της αρχαιότητας.

Ø Στην κωμωδία διακρίθηκε ο Αριστοφάνης (445-386 π.Χ.) που σατίρισε τη σύγχρονη του ζωή αλλά και τους σύγχρονους του πολιτικούς και πνευματικούς ανθρώπους με τόλμη, αθυροστομία και καυστικό λόγο.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΘΕΑΤΡΟΥ

Στην αρχαία Αθήνα οι πολίτες έπαιρναν από το κράτος το αντίτιμο του εισι­τηρίου για να παρακολουθήσουν τις παραστάσεις, γεγονός που φανερώνει τη μεγάλη πολιτι­στική σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι στο θέατρο. Μέσα από τους μύθους, που ήταν κυ­ρίως τα θέματα των θεατρικών έργων, διδάσκονταν οι πολίτες να αποφεύγουν την υπερβολή, την υπεροψία και την αλαζονεία και άλλες αρνητικές και ολέθριες συμπεριφορές και αντίθε­τα να ακολουθούν το μέτρο και τον δρόμο της σύνεσης και της αρετής.

ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

1.        Η κλασική τέχνη υπήρξε για πολλούς αιώνες το πρότυπο και το μέτρο σύγκρισης κάθε καλλιτεχνικού έργου.

2.       Η λέξη κλασικός στην ελληνική και στις ξένες γλώσσες σημαίνει εκείνο που είναι αξεπέραστο και έχει αιώνια, διαχρονική αξία, ισχύ και αναγνώριση.

3.       Βασικά γνωρί­σματα της κλασικής τέχνης είναι το μέτρο, η αρμονία και το κάλλος.

4.       Η κλασική τέχνη αποφεύ­γει κάθε υπερβολή στις στάσεις, τις κινήσεις, τις χειρονομίες, την έκφραση του προσώπου.

5.    Οι μορφές είναι αρμονικές και συμμετρικές, οι χειρονομίες συγκρατημένες, το βλέμμα βαθύ και στοχαστικό, η εκδήλωση έντονων συναισθημάτων αποφεύγεται, θεοί, ήρωες και άνθρωποι παριστάνονταν σαν τέλεια όντα, με ιδανική ομορφιά, με συγκρατημένη εκδήλωση του ψυχικού τους κόσμου, μεγαλόπρεποι, σε μια εικόνα μακριά από την καθημερινότητα, την ασχήμια, τον πόνο και τα βάσανα της ζωής και της πραγματικότητας, δηλαδή εξιδανικευμένα.

ΠΕΡΙΟΔΟΙ

Η τέχνη της κλασικής εποχής διακρίνεται σε τρεις περιόδους που ξε­χωρίζουν καθαρά μεταξύ τους, παρόλα τα κοινά γνωρίσματα τους που αναφέρθηκαν παραπάνω.

Ø Στην πρώιμη κλασική τέχνη ή τέχνη του αυ­στηρού ρυθμού  (480-450 π.Χ.) οι μορφές είναι πιο βαριές και στιβαρές και μερικές φορές σε έντο­νη στιγμιαία κίνηση.

Ø Αντί­θετα, κατά την ώριμη κλα­σική περίοδο (450-390 π.Χ.) οι μορφές παριστά­νονται σε ήρεμες στάσεις, ενώ στα γυναικεία αγάλμα­τα τα ενδύματα αρχίζουν να ελαφραίνουν και να αναδεικνύουν την ομορ­φιά των σωμάτων.

Ø Στην ύστερη κλασική εποχή (390-323 π.Χ.) οι μορφές θα αρχίσουν πάλι να κινούνται πιο ελεύθερα στον χώρο, τα σώματα να λυγίζουν, οι χειρονο­μίες να γίνονται πιο εύγλωττες, τα ενδύματα και τα χτενίσματα πιο πολύπλοκα και εξεζητημέ­να, η έκφραση των συναισθημάτων πολύ πιο έντονη.

ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ

ü Η κλασική τέχνη του 5ου και του 4ου αιώνα π.Χ. παρίστανε θέματα κυρίως από τη μυθο­λογία -Γιγαντομαχία, Αμαζονομαχία, Κενταυρομαχία, κ.ά.- που πολλές φορές συμβόλιζαν ή απεικόνιζαν με αλληγορικό τρόπο τη σύγχρονη πραγματικότητα, αλλά και θέματα από τη δη­μόσια θρησκευτική ζωή.

ü Σύγχρονα γεγονότα ή πρόσωπα πολύ σπάνια απεικονίζονταν και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν επρόκειτο για πολίτες με μεγάλη προσφορά στην πό­λη τους -τυραννοκτόνοι, πορτρέτο Θεμιστοκλή και Περικλή, ανδριάντες τραγικών ποιητών-, ή για εξαιρετικά πολεμικά γεγονότα.

ü Πάντως στην ύστερη κλασική περίοδο αρχίζουν ολοένα και περισσότερο να στήνονται σε δημόσιους χώρους πορτρέτα σημαντικών πολιτών, πολιτι­κών και πνευματικών ανθρώπων

ü Στα ερυθρόμορφα αγγεία όμως που αγοράζονταν από τον πολύ κόσμο -το ευρύ κοινό- απεικονίζονταν και σκηνές από την καθημερινή ζωή στο σπίτι, στο σχολείο, στο γυ­μναστήριο, στο εργαστήριο.

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.Χ. σε ολόκληρο τον ελ­ληνικό χώρο κτίζονται λαμπροί ναοί και δημόσια κτί­ρια -θόλοι, στοές, γυμνάσια, παλαίστρες, θέατρα-στον δωρικό και ιωνικό ρυθμό, που έχουν αποκτήσει τις ιδανικές αναλογίες.

ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

Την ίδια εποχή εφευρίσκεται και το κορινθιακό κιονόκρανο που μοιάζει με καλάθι περιτυλιγμένο από αγκάθια. Την κλασική εποχή το κορινθιακό κιονόκρανο, που θεωρείται εφεύρεση του γλύπτη Καλλίμαχου, εμφανίζεται στο εσωτερικό των κτιρίων.

ΑΚΡΟΠΟΛΗ

·       Πάνω στην Ακρόπολη της Αθήνας κτίζονται τα λαμπρότερα κλασικά κτίρια της αρχαιότητας, όπως τα Προπύλαια, η μεγαλοπρεπής δηλαδή είσοδος της Ακρόπολης.

·       Ήταν κτισμένα με ένα σύνθετο σχέ­διο του αρχιτέκτονα Μνησικλή που συνδύαζε κίονες του δωρικού και ιωνικού ρυθμού και είχε πέντε εισόδους για την πρόσβαση των πιστών και των ζώων που θα θυσιάζονταν στο ιερό.

·       Από την κεντρική μεγάλη θύρα όπου οδηγούσε ένας επικλινής διάδρομος χωρίς σκαλοπάτια, θα περ­νούσε και το κατάρτι του πλοίου στο οποίο ήταν απλωμένος ο νεοϋφασμένος πέπλος της θεάς.

·       Την ίδια περίοδο, και με βάση το ίδιο εμπνευσμένο οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή και του πνευματικού και καλλιτεχνικού κύκλου του, κτίστηκε ο Παρθενώνας με αρχιτέκτονες τους Ικτίνο και Καλλικράτη.

·       Ο δωρικός αυτός ναός, που συνδύαζε στο σχέδιο του και ιωνικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, όπως η μεγάλη ζωφόρος με την παράσταση της πομπής των Παναθηναίων, αποτέλεσε το σήμα κατατεθέν της αθηναϊκής δημοκρατίας.

·       Εκτός από το «κλασικό» αρχιτεκτονικό του σχέ­διο, είναι ονομαστός και για τον πλούσιο γλυπτό διάκοσμο του που φιλοτέχνησαν ο φίλος του Πε­ρικλή Φειδίας με τους μαθητές του και ένα πλήθος γλυπτών από όλα τα μέρη της Ελλάδας.

·       Σε σχέδια του Καλλικράτη οικοδομήθηκε επίσης την ίδια εποχή στην Ακρόπολη ο ναός της Αθηνάς Νίκης, ένα κομψοτέχνημα ιωνικού ρυθμού,

·        ενώ την ίδια εποχή κτίστηκε και το Ερε­χθείο, επίσης σε ιωνικό ρυθμό.

·       Αυτές οι αρχιτεκτονικές δημιουργίες αποτελούν κορυφαία έργα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και η επιρροή τους στην αρχιτεκτονική των εποχών που ακολούθησαν μέχρι σήμερα ήταν κολοσσιαία.

ΘΕΑΤΡΟ

Από τον 5ο αιώνα π.Χ. αρχίζουν να κτί­ζονται με λίθο και τα αρχαία θέατρα.

ü Το πιο ονομαστό ανάμεσα τους είναι το θέατρο της Επιδαύρου, που διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και μας είναι γνωστό από τις παραστάσεις αρχαίων έργων που γίνονται κάθε καλοκαίρι.

ü Τα αρχαία θέατρα είναι κτι­σμένα αμφιθεατρικά, στην πλαγιά ενός λό­φου, όπου σχηματίζονται τα καθίσματα -το κοίλον- του θεάτρου που με οριζόντιους κοίλον- του θεάτρου που με οριζόντιους διαδρόμους -διαζώματα- διαιρούνταν σε δύο μέρη κατά το ύψος και με στενές σκά­λες ακτινωτά σε κερκίδες.

ΜΕΡΗ ΘΕΑΤΡΟΥ

ü Οι διάδρομοι αυτοί ήταν απαραίτητοι για την ευκολότε­ρη και ταχύτερη πρόσβαση των θεατών, που μπορεί να ξεπερνούσαν και τις δέκα χιλιάδες.

ü Απέναντι από το κοίλον, στο    έδαφος, υπάρχει ο επίπεδος κυκλικός χώρος η ορχήστρα-, όπου εμφανίζονταν οι πρω­ταγωνιστές των έργων και ο χορός.

ü Πίσω της ακριβώς υπήρχε ένα απλό κτίσμα, η σκηνή,  στη στέγη της οποίας εμφανίζονταν οι από μηχανής θεοί. Σε κιονοστοιχία που υπήρχε μπροστά στη σκηνή -στο προσκήνιο-, τοποθετούνταν ζωγραφισμένοι πίνακες που αποτελούσαν τα σκηνικά του θεάτρου, ενώ δεξιά και αριστερά σχηματίζονταν δύο μικροί χώροι, τα παρασκήνια, που δεν έχουν σχέση με τα σημερινά παρασκήνια. Στο θέατρο οδηγούσαν ιδιαίτερα διαμορφωμένες, εντυπωσιακές πύλες και διάδρομοι -οι πάροδοι.