ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ

Πλάτος της έννοιας

Το σύνολο των ομοειδών αντικειμένων που υπάγονται σε αυτή την έννοια

Π.χ. όχημα: αυτοκίνητο, μοτοσικλέτα, ποδήλατο, πατίνι

 Ποιο είναι το πλάτος των εννοιών: Ελληνικά πανεπιστήμια, Γεωμετρικά σχήματα, Πλανήτης, Ζώο, Ασθένεια, Νησί

 Βάθος της έννοιας: Το σύνολο των κοινών χαρακτηριστικών όλων των αντικειμένων που υπάγονται σε μια έννοια

Π.χ. Ασθένεια: πόνος, πυρετός, κατάπτωση

Γένος: Η ευρύτερη έννοια που περιλαμβάνει στο πλάτος της μια ή περισσότερες στενότερες έννοιες

Είδος: Η στενότερη έννοια που περιλαμβάνεται σε μια ευρύτερη

 

Προσεχές γένος: Το αμέσως ευρύτερο γένος μιας έννοιας

Προσεχές είδος: Το αμέσως στενότερο είδος μιας έννοιας.

Ειδοποιός διαφορά: Το χαρακτηριστικό γνώρισμα που διαφοροποιεί μια στενότερη έννοια σε σχέση με την αμέσως ευρύτερή της

Π.χ.

Γεωμετρικά σχήματα

Τετράπλευρα

Παραλληλόγραμμα

Τετράγωνο

 

Ο ακριβέστερος και συντομότερος τρόπος για να δώσουμε ορισμό σε μια έννοια είναι με το προσεχές γένος και την ειδοποιό διαφορά.

Παραλληλόγραμμα είναι τα γεωμετρικά σχήματα τα οποία έχουν τέσσερις πλευρές

 

Επάλληλες: Οι έννοιες που έχουν το ίδιο πλάτος

Π. χ. Σπίτι – Κατοικία

 

Υπάλληλες: Οι έννοιες που η μια είναι γένος της άλλης (και η άλλη είδος της άλλης) π.χ. Χριστιανός – Ορθόδοξος

 

Επαλλάσσουσες: Οι έννοιες που συμπίπτουν κατά ένα μέρος ως προς το πλάτος τους π.χ. Έλληνας – Καθολικός

 

Παράλληλες: Οι έννοιες που έχουν τελείως διαφορετικό πλάτος υπάγονται σε μια ευρύτερη έννοια (καρέκλα, τραπέζι)

 

Αντίθετες: Οι έννοιες που βρίσκονται στα άκρα μιας κλίμακας ενώ υπάρχουν ανάμεσά τους και άλλες έννοιες. Π. χ. άσπρο-μαύρο.

Αντιφατικές: Οι έννοιες οι οποίες η μία είναι η άρνηση της άλλης χωρίς άλλες έννοιες ανάμεσά τους. Π.χ. Αλήθεια-ψέμα.

 

Η λογική ασχολείται μόνο με τις προτάσεις που αποκαλούμε αποφαντικές ή δηλωτικές (π.χ. “το βιβλίο είναι πράσινο”).

Οι αποφαντικές είναι προτάσεις που δηλώνουν γνώμες ή πεποιθήσεις και οι οποίες είναι δυνατόν να  χαρακτηριστούν αληθείς ή ψευδείς.

 

Στην απλή δηλωτική πρόταση αποδίδουμε σε μία έννοια (το υποκείμενο: Υ) μία άλλη έννοια (το κατηγόρημα: Κ). Οι δύο έννοιες συνδέονται μεταξύ τους με το συνδετικό

ρήμα “είναι”. 

Η απλή δηλωτική πρόταση έχει τη μορφή: “Υ είναι Κ “ (Υ-Κ)

Οι απλές δηλωτικές προτάσεις της μορφής “Υ-Κ”  διακρίνονται σε καταφατικές και αποφατικές, ανάλογα με το αν το κατηγόρημα

αποδίδεται με θετικό ή αρνητικό τρόπο στο υποκείμενο.

Π.χ. Το τραπέζι είναι ξύλινο.  Το τραπέζι δεν είναι ξύλινο

 

Οι απλές δηλωτικές προτάσεις διακρίνονται και σε καθολικές και μερικές, ανάλογα με το αν η πρόταση αναφέρεται σε όλο το πλάτος του υποκειμένου ή σε μερικά αντικείμενα της έννοιας του υποκειμένου

Π.χ. “όλοι οι Έλληνες είναι Ευρωπαίοι”

“μερικοί Έλληνες είναι νησιώτες”

Οι προτάσεις των οποίων το υποκείμενο είναι ένα συγκεκριμένο άτομο ή αντικείμενο (π.χ. “ο Σωκράτης είναι δίκαιος”)

λέγονται ατομικές και θεωρούνται ειδική περίπτωση των καθολικών προτάσεων.

 

Οι αντιφατικές προτάσεις δεν μπορεί να είναι συγχρόνως και αληθείς και ψευδείς.

Οι αντίθετες προτάσεις δεν μπορεί να είναι συγχρόνως αληθείς, αλλά μπορεί να είναι συγχρόνως ψευδείς.

Οι συμπληρωματικές προτάσεις είναι δυνατόν να είναι συγχρόνως είτε αληθείς είτε ψευδείς.

 

                                                                Λογικό Τετράγωνο

Καθολική καταφατική                                                                      Καθολική αποφατική

 Κάθε άνθρωπος είναι λευκός                   αντίθετες                   Κανένας άνθρωπος δεν είναι λευκός

                                                                                                                

Μερική καταφατική                                                                     Μερική αποφατική

Μερικοί άνθρωποι είναι λευκοί                                       Μερικοί άνθρωποι δεν είναι λευκοί

                               

                                                                συμπληρωματικές

 

Οι συλλογισμοί αποτελούν μια συγκεκριμένη μορφή  επιχειρημάτων.

Τα χαρακτηριστικά των συλλογισμών είναι τρία: 

α) ότι το συμπέρασμα προκύπτει από δύο μόνο προκείμενες προτάσεις

β) ότι όλες οι προτάσεις είναι απλές της μορφής “Υ-Κ”

γ) ότι σ’ αυτές εμπλέκονται μόνο τρεις έννοιες.

Το υποκείμενο (Υ) του συμπεράσματος καλείται “ελάσσων όρος”

το κατηγόρημα (Κ) του συμπεράσματος καλείται

“μείζων όρος”

ο τρίτος όρος, που εμφανίζεται μόνο στις προκείμενες, καλείται

“μέσος όρος” (Μ). Μ-Κ Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί.

Υ-Μ Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος.

Υ-Κ Άρα: Ο Σωκράτης είναι θνητός.

 

Έχουμε τέσσερα σχήματα συλλογισμών

 

(α) Μ-Κ , Υ-Μ άρα Υ-Κ

Π.χ. Μ-Κ Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί.

Υ-Μ Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος.

Υ-Κ Άρα: Ο Σωκράτης είναι θνητός.

 

(β) Κ-Μ, Υ-Μ άρα Υ-Κ

Π. χ.

Κ-Μ Τα ψάρια δεν είναι θηλαστικά.

Υ-Μ Τα δελφίνια είναι θηλαστικά.

Υ-Κ Τα δελφίνια δεν είναι ψάρια.

 

 

γ) Μ-Κ, Μ-Υ άρα Υ-Κ

 

Μ-Κ Οι γύπες είναι πουλιά.

Μ-Υ Οι γύπες είναι σαρκοβόρα.

Υ-Κ Μερικά σαρκοβόρα είναι πουλιά.

δ) Κ-Μ, Μ-Υ άρα Υ-Κ

 

Τα πτηνά δεν είναι τετράποδα

Η γάτα είναι τετράποδο

Άρα η γάτα δεν είναι πτηνό

 

ΕΠΙΜΈΛΕΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΛΑΓΟΥ