Τι είναι η φιλοσοφία
Αγαπητή μου Σοφία! Οι άνθρωποι έχουν πολλά και διάφορα χόμπι. Αλλοι μαζεύουν παλιά νομίσματα ή γραμματόσημα, άλλοι ασχολούνται με τη χειροτεχνία, άλλοι, πάλι, αφιερώνουν κάθε ελεύθερη στιγμή τους σε κάποιο άθλημα. Υπάρχουν κι άνθρωποι που ευχαριστιούνται με το διάβασμα. Διαβάζουν ένα σωρό διαφορετικά πράγματα. Μερικοί διαβάζουν μόνο εφημερίδες ή κόμικς άλλοι προτιμούν τα μυθιστορήματα, άλλοι, πάλι, διαλέγουν βιβλία με διάφορα θέματα, όπως η αστρονομία, η ζωολογία ή οι εφευρέσεις.
Αν εμένα μ' αρέσουν τα άλογα ή οι πολύτιμες πέτρες, δεν μπορώ ν' απαιτήσω από τους άλλους να μοιραστούν μαζί μου αυτά τα ενδιαφέροντα. Κι αν στήνομαι μπροστά στην τηλεόραση και παρακολουθώ ανελλιπώς όλες τις αθλητικές εκπομπές, πρέπει να συμβιβαστώ με την ιδέα πως υπάρχουν πολλοί άλλοι που βαριούνται τον αθλητισμό σαν τις αμαρτίες τους.
Μήπως, όμως, υπάρχει κάτι που αφορά όλους χωρίς εξαίρεση; Μήπως υπάρχει κάτι που αφορά όλους τους ανθρώπους - όποιοι κι αν είναι, όπου κι αν μένουν σ' αυτό τον κόσμο; Ναι, αγαπητή μου Σοφία, υπάρχουν ερωτήσεις που θα 'πρεπε να απασχολήσουν όλους τους ανθρώπους. Κι αυτές οι ερωτήσεις είναι το θέμα αυτού του μαθήματος.
Ποιο είναι το σπουδαιότερο πράγμα στη ζωή; Αν ρωτήσουμε κάποιον απ' αυτούς που ζουν στις χώρες της πείνας, τότε η απάντηση θα είναι σίγουρα: το φαγητό. Αν, όμως, κάνουμε την ίδια ερώτηση σε κάποιον που κρυώνει, τότε η απάντηση θα είναι: η ζεστασιά. Κι αν ρωτήσουμε κάποιον που νιώθει μόνος κι έρημος, τότε σίγουρα θα μας πει: η συντροφιά με άλλους ανθρώπους. Όταν, όμως, ικανοποιηθούν όλες αυτές οι ανάγκες, υπάρχει ακόμα και τότε κάτι που είναι απαραίτητο για όλους τους ανθρώπους; Οι φιλόσοφοι ισχυρίζονται πως υπάρχει. Πιστεύουν ότι «ουκ επ' άρτω μόνον ζήσεται άνθρωπος», ότι η ζωή του ανθρώπου δεν είναι μόνο φαγητό και τίποτε άλλο.
Φυσικά, όλοι οι άνθρωποι χρειάζονται φαγητό για να ζήσουν. Όπως χρειάζονται αγάπη και φροντίδα. Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμα, που το χρειάζονται όλοι οι άνθρωποι. Νιώθουμε όλοι μας την ανάγκη να μάθουμε ποιοι είμαστε και γιατί ζούμε.
Ώστε το ερώτημα, γιατί ζούμε, δεν είναι ενα «τυχαίο» χόμπι, όπως είναι, για παράδειγμα, η συλλογή γραμματοσήμων. Όποιος ασχολείται μ' ένα τέτοιο θέμα, καταπιάνεται με κάτι που οι άνθρωποι μελετούν και συζητούν από τότε σχεδόν που κατοικούμε τούτο τον πλανήτη. Το πώς δημιουργήθηκαν το Σύμπαν και η γη και η ζωή, είναι ερωτήματα πολύ μεγαλύτερα και πολύ σπουδαιότερα από το ποιος κέρδισε τα περισσότερα χρυσά στην τελευταία Ολυμπιάδα. Ο καλύτερος τρόπος να πλησιάσει κανείς τη φιλοσοφία είναι να κάνει φιλοσοφικές ερωτήσεις: Πως δημιουργήθηκε ο κόσμος; Πίσω απ' όσα συμβαίνουν, κρύβεται μια βούληση ή ένα νόημα; Υπάρχει ζωή μετά το θάνατο; Πως θα δώσουμε απάντηση σε τέτοια ερωτήματα; Και πάνω απ' όλα: Πώς πρέπει να ζούμε;
Τέτοιες ερωτήσεις απασχόλησαν τους ανθρώπους όλων των εποχών. Δε γνωρίζουμε ούτε έναν πολιτισμό, που δεν αναρωτήθηκε τι είναι ο άνθρωπος και πως έχει δημιουργηθεί ο κόσμος. Στην πραγματικότητα, δεν μπορούμε να κάνουμε όσες φιλοσοφικές ερωτήσεις θέλουμε. Γιατί οι φιλοσοφικές απαντήσεις δεν είναι πολλές. Ήδη έχουμε αναφέρει τις σπουδαιότερες. Η ιστορία, όμως. μας δείχνει πως υπάρχουν πολλές και διάφορες απαντήσεις για την καθεμιά από τις ερωτήσεις που κάναμε
Είναι, λοιπόν, εύκολο να κάνουμε φιλοσοφικές ερωτήσεις. Το δύσκολο είναι να βρούμε ύστερα μια απάντηση. Ακόμα και σήμερα, πρέπει ο καθένας μας να βρει τις δικές του απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα. Δεν μπορούμε ν' ανοίξουμε την εγκυκλοπαίδεια και να πληροφορηθούμε αν υπάρχει ή όχι Θεός, αν υπάρχει ή όχι ζωή μετά το θάνατο. Η εγκυκλοπαίδεια δεν μπορεί να μας πει ούτε το πώς πρέπει να ζούμε.
Διαβάζοντας, όμως, αυτό που σκέφτηκαν άλλοι άνθρωποι πριν από μας, βρίσκουμε πιο εύκολα το δρόμο μας, όταν προσπαθούμε να φτιάξουμε τη δική μας εικόνα για τη ζωή και για τον κόσμο. Το κυνήγι της αλήθειας, στο οποίο έχουν ριχτεί οι φιλόσοφοι, μοιάζει λίγο με αστυνομική περιπέτεια. Μερικοί νομίζουν ότι ο δολοφόνος είναι ο Αντερσεν, άλλοι πιστεύουν ότι είναι ο Νίλσεν* ή ο Γιένσεν**. Στις αληθινές αστυνομικές ιστορίες, η αστυνομία μπορεί ξαφνικά να βρει το δολοφόνο. Μπορεί, όμως, και να μην καταφέρει ποτέ να ρίξει φως στην υπόθεση. Παρ' όλα αυτά, το αίνιγμα έχει ακόμα και τότε μια λύση. Ακόμα κι όταν δυσκολευόμαστε, λοιπόν, ν' απαντήσουμε, ακόμα και τότε μπορούμε να φανταστούμε ότι υπάρχει απάντηση, κι ότι η σωστή απάντηση είναι μία. Ή υπάρχει κάποια μορφή ζωής μετά το θάνατο... ή δεν υπάρχει.
Πολλά παλιά αινίγματα τα έλυσε στο μεταξύ η επιστήμη. Κάποτε κανείς δεν ήξερε πώς ήταν φτιαγμένη η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού. Η απάντηση σ' αυτό το ερώτημα δεν μπορούσε να βρεθεί με συζητήσεις. Ο καθένας, λοιπόν, έλυνε το αίνιγμα με τη βοήθεια της φαντασίας του και μόνο. Σήμερα, όμως, ξέρουμε πολύ καλά πώς είναι η πίσω πλευρά του φεγγαριού. Δεν μπορούμε πια να «πιστέψουμε» ότι εκεί κατοικεί κάποιος αλλόκοτος ανθρωπάκος ή πως το φεγγάρι είναι καμωμένο από τυρί.
Ένας από τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους, που έζησαν πριν από δύο χιλιάδες χρόνια και παραπάνω, πίστευε ότι η φιλοσοφία γεννήθηκε από την απορία και το θαυμασμό του ανθρώπου. Ο άνθρωπος θαυμάζει κι απορεί τόσο πολύ που ζει, ώστε οι φιλοσοφικές ερωτήσεις γεννιούνται από μόνες τους στο μυαλό του.
Σκέψου τι γίνεται, όταν παρακολουθούμε κάποιο ταχυδακτυλουργό: Δεν μπορούμε να καταλάβουμε πώς γίνεται αυτό που βλέπουμε, δεν μπορούμε να καταλάβουμε πώς είναι δυνατό. Κι ύστερα αναρωτιόμαστε: Πώς μπόρεσε ο ταχυδακτυλουργός να μεταμορφώσει δυο μεταξωτά μαντίλια σ' ένα ζωντανό λαγουδάκι; Πολλοί άνθρωποι απορούν με τον κόσμο, όπως απορούν και με το λαγουδάκι που· ο ταχυδακτυλουργός τραβάει μέσα από ένα άδειο ημίψηλο. Όσον αφορά στο λαγουδάκι, ξέρουμε όλοι πως ο ταχυδακτυλουργός έχει καταφέρει να μας ξεγελάσει μπροστά στα μάτια μας. Όταν, όμως, μιλάμε για τον κόσμο, τότε τα πράγματα αλλάζουν. Ξέρουμε ότι ο κόσμος δεν είναι ψεύτικος, ξέρουμε ότι δε μας γελούν τα μάτια μας. Περπατάμε πάνω στη γη, είμαστε κι εμείς ένα κομμάτι αυτού του κόσμου. Αν το καλοσκεφτείς, εμείς είμαστε το άσπρο λαγουδάκι, που βγαίνει μέσα από το άδειο ημίψηλο. Η διαφορά ανάμεσα σε μας και στο μικρό άσπρο λαγουδάκι του ταχυδακτυλουργού είναι πως αυτό δεν ξέρει ότι παίρνει μέρος σε κάποιο μαγικό κόλπο. Μ' εμάς είναι αλλιώς. Εμείς πιστεύουμε ότι συμμετέχουμε σε κάτι μυστηριώδες και πολύ θα θέλαμε να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας πώς και γιατί.
Υστερόγραφο: Όσο για το άσπρο λαγουδάκι, καλύτερα να το παρομοιάσουμε με το Σύμπαν ολόκληρο. Εμείς, που ζούμε πάνω στη γη, είμαστε οι μικροί ψύλλοι, που ζουν τρυπωμένοι βαθιά μέσα στο τρίχωμά του. Οι φιλόσοφοι όμως, πιασμένοι στις λεπτές τριχούλες, πασχίζουν να σκαρφαλώσουν και να βγουν στο φως, για να δουν με τα ίδια τους τα μάτια τον Μεγάλο Ταχυδακτυλουργό.
~ Gaarder-Jostein- Ο κόσμος της σοφίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου